هنگامی که در مورد ماه صحبت میکنیم، اغلب از چهرهای آشنا حرف میزنیم. الگوی آشنایی در مورد قسمت درخشان و قسمتهای تاریکتر آن در ذهن ما میآید. هزاران سال است که این تصویر آشنا از ماه را مشاهده میکنیم و برای هر فردی که تا به حال بر روی زمین زیسته است، قابل مشاهده است. سوالی که پیش میآید این است که چرا همیشه یک طرف ماه را میتوان دید؟
ما فقط یک سمت ماه را میبینیم. برای همین است که همیشه تصویر آن برای ما یکسان است. زمین حول محور خود میچرخد، پس چرا نمیتوانیم تمام قسمتهای ماه را ببینیم؟
چرا همیشه یک طرف ماه دیده میشود؟
ماه نیز هر ۲۷.۳ روز یک بار به دور محور خود میچرخد. کاری که زمین در هر یک شبانهروز انجام میدهد. ولی جالب اینجاست که ماه دقیقا در همین مدت زمان، یعنی هر ۲۷.۳ روز یک بار به دور زمین میچرخد! دقیقاً به همین دلیل است که در زمین، همیشه نیمکره یکسانی از ماه را میبینیم.
البته این کاملاً درست نیست! ما در زمین به میزان خیلی کمی بیشتر از نیمی از سطح ماه را میبینیم! دلیل آن یک اثر لرزشی است که به عنوان رخگردی ماه شناخته میشود.
اگر ماه سریعتر یا کندتر از یک بار در طول هر ۲۷.۳ روز گردش به دور زمین، به دور خود بچرخد، همه قسمتهای آن در طول زمانهای مختلف قابل مشاهده خواهد بود. در این حالت در اصطلاح نجومی گفته میشود که ماه به طور جزر و مدی به زمین قفل شده است.
چگونه ماه به صورت جزر و مدی به زمین قفل شد؟
زمانی در حدود ۴.۵ میلیارد سال پیش که ماه شکل گرفت، بسیار سریعتر از امروز میچرخید. گرانش زمین باعث ایجاد یک برآمدگی جزر و مدی صخرهای در گذشت زمان در ماه گشت. ماه به جای یک کره تمیز و صیقلی، لیمویی شکل است و انتهای آن به سمت سیاره ما قرار گرفته است.
در اوایل شکلگیری ماه که به سرعت در حال چرخش بود، مکان آن برآمدگی مدام در حال تغییر بود و به همان شیوهی جزر و مد اقیانوسهای زمین در حال جا به جایی بود.
این اتفاق به طور موثری مانند یک ترمز عمل کرد و به تدریج سرعت چرخش ماه را کاهش داد تا زمانی که با دوره مداری خود به تعادل کامل رسید. در این مرحله نیمکره روبروی ما در ماه در جای خود قفل شد!
اکنون که فهمیدیم چرا همیشه یک طرف ماه را میتوان دید، این سوال پیش میآید که چرا ظاهر ماه در طول زمانهای مختلف تغییر میکند؟
پس چرا ماه در ظاهر تغییر میکند؟
اگر چه ماه همیشه یک سمت خود را به ما نشان میدهد، اما میزان درخشش ماه از روزی به روز دیگر تغییر میکند. آنچه در اینجا میبینید تغییر فاز ماه است.
نکته اساسی این است که نور خورشید همیشه نیمی از کره ماه را روشن میکند و همیشه یک نیمه از ماه به سمت ما است. تنها نکته این است که چه مقدار از نیمکره ماه که به سمت ما است، توسط خورشید روشن شده است؟ در وسط ماه قمری تقریبا زمین بین ماه و خورشید قرار میگیرد. پس خورشید تمام رخ ماه را برای ما روشن میکند. البته کلمه تقریباً را دقت کنید. اگر زمین دقیقا بین ماه و خورشید قرار بگیرد، سایه زمین به روی ماه میتابد و خسوف رخ میدهد.
ستارهشناسان به سمتی از ماه که همیشه پشت به ما است، به عنوان سمت تاریک ماه یاد نمیکنند. زیرا این درست نیست. آن سمت از ماه هم توسط خورشید روشن میشود. ولی توسط ما قابل مشاهده نیست.
چرخه فازهای ماه (همچنین به عنوان ماه قمری شناخته میشود) از هلال ماه شروع میشود و به یک چهارم ماه و ماه کامل (بدر) میرسد. سپس دوباره به یک چهارم ماه و هلال ماه ختم میشود. تکمیل یک چرخه کامل ۲۹.۵ روز طول میکشد.
چرخه ماه و اختلاف مدار
اکنون اجازه دهید یک معما برای شما مطرح کنیم. اگر چه ۲۹.۵ روز طول میکشد تا ماه یک چرخه کامل را انجام دهد، تنها ۲۷.۳ روز طول میکشد تا یک دور کامل به دور زمین بگردد. این اختلاف از کجا میآید؟
پاسخ این است که از آنجا که در طول این ۲۷.۳ روز، زمین نیز به دور خورشید در حال گردش بوده است، برای اینکه ماه دقیقا به جای قبلی خود نسبت به زمین و خورشید برگردد، کمی بیشتر زمان لازم دارد.
همچنین سوال دیگر اینکه با توجه به اینکه ماه هر ۲۹.۵ روز یک بار بین خورشید و زمین قرار میگیرد، چرا خورشیدگرفتگی (کسوف) پدیده نادری است؟ همچنین چرا در هر ماه قمری یک ماهگرفتگی را نداریم؟
دلیل این است که مدار گردش ماه به دور زمین نسبت به مدار گردش زمین به دور خورشید حدود ۵ درجه اختلاف دارد و دقیقا در یک صفحه قرار ندارند. بنابراین کمتر این اتفاق رخ میدهد.
امیدواریم از این مطلب استفاده کرده باشید. امروز فهمیدیم که چرا همیشه یک طرف ما را میبینیم. همچنین جواب چندین سوال دیگر را نیز دادیم. شاید مایل باشید بدانید اگر چرخش زمین متوقف شود، چه خواهد شد؟ همچنین حتما با استفاده از دکمههای زیر با دوستان و خانواده به اشتراک بگذارید.
منبع: skyatnightmagazine.com
